Categorie: Weblog

Deze blog is onderdeel van de Serie Algemene voorwaarden.

Wij hebben bij Wieringa Advocaten voortdurend één of twee ‘student-stagiaires' in dienst, rechtenstudenten die bij ons kennismaken met de advocatuur. Faranaz Ishak, masterstudent aan de Vrije Universiteit, volgt op dit moment die studentstage. Ten behoeve van onze weblog schreef zij, samen met Geert Schnitzler, een bijdrage over de zogeheten grijze lijst.

Eerder schreven wij al over de vernietigbaarheid van bedingen in algemene voorwaarden. Eén van de gronden hiervoor is dat het te vernietigen beding onredelijk bezwarend is. Ten aanzien van overeenkomsten met consumenten, wijst artikel 6:237 BW een aantal bedingen aan dat vermoed wordt onredelijk bezwarend te zijn (de grijze lijst). Artikel 6:236 BW noemt bedingen die hoe dan ook onredelijk bezwarend zijn (de zwarte lijst). Naast consumenten ontlenen ook kleine ondernemers bescherming aan de zwarte en grijze lijst. Dit wordt ook wel de reflexwerking genoemd. In deze blog zal nader op de grijze lijst worden ingegaan.

Als een beding in algemene voorwaarden voorkomt op de grijze lijst, dan is het beding vernietigbaar tenzij de gebruiker van de algemene voorwaarden kan aantonen dat het betreffende beding in de gegeven situatie niet onredelijk is. De opsomming van de grijze lijst is limitatief. Hieronder volgt een aantal voorbeelden van bedingen dat is opgenomen op de grijze lijst. Het gaat om een beding:

– dat de inhoud van de verplichtingen van de gebruiker wezenlijk beperkt ten opzichte van hetgeen de wederpartij, mede gelet op de wettelijke regels die op de overeenkomst betrekking hebben, zonder dat beding redelijkerwijs mocht verwachten (sub b).

– dat de gebruiker of een derde geheel of ten dele bevrijdt van een wettelijke verplichting tot schadevergoeding (sub f). Dit wordt ook wel een exoneratiebeding of exoneratieclausule genoemd.

– dat de wederpartij aan een opzegtermijn bindt die langer is dan de termijn waarop de gebruiker de overeenkomst kan opzeggen (sub l).

– dat voor de geldigheid van een door de wederpartij te verrichten verklaring een strengere vorm stelt dan het vereiste van een schriftelijk stuk dat niet is opgesteld door een notaris, maar dat wel is ondertekend (sub m).

Uit het voorgaande kan niet worden afgeleid dat bedingen die niet op de grijze of zwarte lijst staan altijd zijn toegestaan; ook die bedingen kunnen onredelijk bezwarend zijn. Het verschil is wel dat de wederpartij in dat geval zelfstandig moet bewijzen dat het beding onredelijk bezwarend is, en dat geen gebruik kan worden gemaakt van een wettelijk bewijsvermoeden.

Als een overeenkomst is gesloten onder invloed van ‘dwaling’, dan is deze vernietigbaar. Kort gezegd is er sprake van dwaling indien één of beide partijen bij het sluiten van de overeenkomst een onjuiste voorstelling van zaken hadden en zij de overeenkomst bij een juiste voorstelling van zaken niet hadden gesloten.

Een beroep op dwaling kan in vele situaties worden gedaan. Zo schreef mijn kantoorgenoot Geert Schnitzler eind vorig jaar een bijdrage over dwaling ten aanzien van de (on)mogelijkheden van een bestemmingsplan en schreef ik vorige maand over dwaling bij de koop van een woning doordat de servicekosten achteraf veel hoger bleken dan vooraf medegedeeld.

De wettelijke regeling over dwaling staat in artikel 228 van boek 6 van het Burgerlijk Wetboek (art. 6:228 BW). Er wordt onderscheid gemaakt tussen drie mogelijke oorzaken van dwaling: 1) Dwaling die te wijten is aan een onjuiste inlichting van de wederpartij, 2) Dwaling die te wijten is aan ongeoorloofd zwijgen van de wederpartij, en 3) Wederzijdse dwaling: beide partijen zijn van een onjuiste voorstelling van zaken uitgegaan.

Enkele dagen geleden heeft de Hoge Raad wederom een uitspraak over dwaling gedaan. In deze zaak gaat het over de afwikkeling van een echtscheiding. De man en de vrouw zijn in 1983 onder huwelijkse voorwaarden getrouwd. In de huwelijkse voorwaarden zijn afspraken vastgelegd over de verdeling van de pensioenen bij het uit elkaar gaan (namelijk geen verrekening van pensioenen). In 2000 scheiden partijen en laten zij – onder leiding van een advocaat en een mediator – een echtscheidingsconvenant opstellen waarin een pensioenafspraak wordt opgenomen die anders luidt dan de afspraak die destijds in de huwelijkse voorwaarden is opgenomen. In het echtscheidingsconvenant staat namelijk dat de pensioenen zullen worden verrekend conform de Wet verevening pensioenrechten bij scheiding (hierna: Wvps).

De vrouw stelt vervolgens een procedure in waarmee zij (onder meer) aanspraak maakt op het pensioen van de man. De man en vennootschap X (het bedrijf van de man) doen een beroep op wederzijdse dwaling en vorderen de vernietiging van de bepaling in het echtscheidingsconvenant over de pensioenverdeling. Volgens de man zou de mediator partijen bij het aangaan van de overeenkomst onjuist hebben voorgelicht door mede te delen dat pensioenverevening wettelijk verplicht was.

De rechtbank wijst de vordering van de vrouw af om een hier niet ter zake doende reden, en komt niet toe aan een beoordeling van het beroep van de man en de vennootschap op dwaling. In hoger beroep komt het hof daar wel aan toe: het hof oordeelt dat gesteld noch gebleken is dat de vrouw bij een juiste voorstelling van zaken had moeten begrijpen dat de man daardoor zou zijn afgehouden van het sluiten van de overeenkomst en verwerpt het beroep van de man op wederzijdse dwaling. De stelplicht en bewijslast met betrekking tot dit zogeheten “kenbaarheidsvereiste” legt het hof dus bij de man.

De man en de vennootschap gaan in cassatie. Volgens hen heeft het hof miskend dat juist de vrouw had moeten stellen en bewijzen dat zij bij een juiste voorstelling van zaken niet had hoeven begrijpen dat de man daardoor zou zijn afgehouden van het sluiten van de overeenkomst. De stelplicht en bewijslast met betrekking tot het kenbaarheidsvereiste ligt dus bij de vrouw, aldus de man.

De Hoge Raad overweegt hierover in rechtsoverweging 3.3.3:

“Op grond van de hoofdregel van art. 6:228 lid 1, aanhef en onder c, BW in verbinding met art. 150 Rv rust op de partij die zich ter vernietiging van een overeenkomst op wederzijdse dwaling beroept de stelplicht en bewijslast ten aanzien van de vereisten dat de overeenkomst is tot stand gekomen onder invloed van dwaling, dat deze bij een juiste voorstelling van zaken niet zou zijn gesloten, en dat de wederpartij van dezelfde onjuiste veronderstelling is uitgegaan als de dwalende. Het is, mede blijkens het woord “tenzij” in de bepaling, vervolgens aan de wederpartij om bij wege van verweer tegen het dwalingsberoep te stellen en bij voldoende betwisting aannemelijk te maken dat zij ook bij een juiste voorstelling van zaken niet had behoeven te begrijpen dat de dwalende daardoor van het sluiten van de overeenkomst zou worden afgehouden, met andere woorden, dat de relevantie van de dwaling ook bij een juiste voorstelling van zaken voor haar niet kenbaar zou zijn geweest.”

De klacht van de man slaagt dus. Door de stelplicht van het kenbaarheidsvereiste bij de man te leggen, heeft het hof de stelplicht bij een beroep op wederzijdse dwaling onjuist verdeeld, aldus de Hoge Raad. Kort gezegd ligt de stelplicht en bewijslast bij een beroep op wederzijdse dwaling tót het woord “tenzij” dus bij de dwalende, en na dat woord bij de wederpartij. De Hoge Raad vernietigt de uitspraak van het hof en verwijst de zaak terug naar het hof, zodat het beroep op dwaling opnieuw kan worden onderzocht.

Heeft u naar aanleiding van het bovenstaande vragen? Neem dan gerust contact op met één van onze gespecialiseerde advocaten.

Deze blog is onderdeel van de Serie Algemene voorwaarden.

Indien een beding in de algemene voorwaarden onredelijk bezwarend is, dan kan het vernietigd worden. Ten aanzien van overeenkomsten met consumenten, wijst artikel 6:236 BW een aantal bedingen aan die geacht worden onredelijk bezwarend te zijn (de zwarte lijst). Artikel 6:237 BW noemt bedingen waarvan wordt vermoed dat deze onredelijk bezwarend zijn (de grijze lijst). Voor een meer inhoudelijke behandeling van deze lijsten wordt verwezen naar onze blog daarover.

De zwarte en grijze zijn expliciet van toepassing verklaard op overeenkomsten met consumenten. De werking van deze lijsten is daar echter niet tot beperkt. Deze lijsten hebben namelijk ook zogenaamde reflexwerking.

Een beding in algemene voorwaarden is immers op grond van artikel 6:233 BW vernietigbaar als het onredelijk bezwarend is. Dat is een open norm die niet enkel van toepassing is op overeenkomsten met consumenten. Het ligt voor de hand om ook in andere gevallen bij de bepalingen zoals opgenomen inde grijze en zwarte lijst aan te sluiten, met name in de gevallen als er weliswaar geen sprake is van een consument, maar wel van een kleine ondernemer. De grijze en zwarte lijst hebben op die manier een normerende werking.

De reflexwerking van de grijze en zwarte lijst wordt in de rechtspraak en literatuur geaccepteerd.