Overschrijding redelijke termijn en matiging boetes

Wij schreven al eerder een blog over schadevergoedingen in bestuursrechtelijke procedures bij overschrijding van een redelijke termijn. Een juridisch geschil moet namelijk binnen een redelijke termijn worden beslecht. Dit volgt o.a. uit artikel 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). Uit artikel 13 EVRM volgt dat bij een overschrijding van deze termijn de benadeelde een effectief rechtsmiddel tegen de Staat moet hebben om hier tegen op te komen.

In bestraffende zaken binnen het bestuursrecht, bijvoorbeeld over bestuurlijke boetes, kan de overschrijding van een redelijke termijn leiden tot forse matiging van de boete. Het idee hierachter is dat het onredelijk is om een betrokkene lang in onzekerheid te laten over een bestraffend besluit.

Drie instanties

In zaken die langs verschillende instanties zijn gegaan (bezwaar, beroep en hoger beroep), geldt het uitgangspunt dat de redelijke termijn voor een procedure in beginsel is overschreden als die procedure in het geheel langer duurt dan vier jaar (zie bijvoorbeeld: ECLI:NL:CBB:2024:113). Dit behoudens factoren die onder omstandigheden aanleiding kunnen geven dat een overschrijding van de duur gerechtvaardigd is (bijvoorbeeld de complexiteit van een zaak of het processuele gedrag van partijen).

Eén instantie

Ook volgt uit vaste rechtspraak dat als het gaat om één instantie – bijvoorbeeld de rechtbank – de redelijke termijn is overschreden als, bijzondere omstandigheden daargelaten, de rechtbank niet binnen twee jaar nadat deze termijn is aangevangen uitspraak doet (zie bijvoorbeeld: ECLI:NL:RBROT:2024:391).

De termijn begint als een handeling is verricht waaraan de betrokkene in redelijkheid de verwachting kan ontlenen dat hem een bestraffende sanctie wordt opgelegd (bijvoorbeeld dus een bestuurlijke boete). De termijn eindigt als de rechter uitspraak doet. In bestuurlijke boetezaken begint deze redelijke termijn in de regel bij een zogeheten voornemen tot boeteoplegging.

Matiging van 5% per halfjaar

Volgens vaste rechtspraak wordt bij overschrijding van de redelijke termijn in bestraffende zaken de boete in beginsel gematigd met 5% per half jaar waarmee de termijn is overschreden.

Recentelijk oordeelde het College van Beroep voor het bedrijfsleven in een aantal zaken dat overschrijding van deze termijn leidde tot matiging van de boete met 10% (zie hierover: ECLI:NL:CBB:2024:113 en ECLI:NL:CBB:2024:114). Maar ook oordeelde ditzelfde College dat overschrijding van deze termijn leidde tot matiging van de boete met 25% (zie hierover: ECLI:NL:CBB:2024:160). Dit kan dus gaan om forse matigingen.

Boeterapport en boetebesluit

Ook bestaat er aanleiding om een boete te matigen als er eerder in het boetetraject redelijke termijnen zijn overschreden, dus nog voordat een rechter in beeld kwam. Zo bijvoorbeeld als het gaat om de tijd die is verstreken tussen het uitbrengen van een boeterapport (rapport van bevindingen) en het boetebesluit. In artikel 5:51 lid 1 van de Algemene wet bestuursrecht is bepaald dat als van de overtreding een rapport is opgemaakt, het bestuursorgaan binnen dertien weken na dagtekening van het rapport beslist. Weliswaar is dit een termijn van orde, maar de rechter kan de overschrijding daarvan verdisconteren in de hoogte van de boete en daarmee oordelen tot matiging (zie bijvoorbeeld: ECLI:NL:RVS:2023:913).

Vragen?