Vordering die niet overdraagbaar is, kan niet worden verpand

In beginsel zijn vorderingsrechten overdraagbaar (door cessie). De overdraagbaarheid van vorderingsrechten kan evenwel door een beding tussen de schuldeiser en schuldenaar worden uitgesloten. De Hoge Raad oordeelt (HR 1 juli 2022, ECLI:NL:HR:2022:984) – niet geheel onverwacht – dat een beding dat de overdraagbaarheid van een vorderingsrecht met goederenrechtelijke werking uitsluit, ook leidt tot onverpandbaarheid van dat vorderingsrecht.

Overdraagbaarheid en beperking daarvan

In beginsel zijn vorderingsrechten overdraagbaar, maar de overdraagbaarheid kan wel worden beperkt. Artikel 3:83 BW luidt als volgt.

1. Eigendom, beperkte rechten en vorderingsrechten zijn overdraagbaar, tenzij de wet of de aard van het recht zich tegen een overdracht verzet.

2. De overdraagbaarheid van vorderingsrechten kan ook door een beding tussen schuldeiser en schuldenaar worden uitgesloten.

3. Alle andere rechten zijn slechts overdraagbaar, wanneer de wet dit bepaalt.

Opmerking verdient dat een beding dat overdracht verbiedt in beginsel geen goederenrechtelijke werking heeft. Het vorderingsrecht blijft dan nog wel overdraagbaar, het is alleen niet meer toegestaan het over te dragen (vgl.: het is ook niet toegestaan door rood te lopen, toch zie ik het regelmatig gebeuren). Voor goederenrechtelijke werking is vereist dat dat (duidelijk) blijkt uit het beding (zie ook HR 17 januari 2003, ECLI:NL:PHR:2003:AF0168 (Oryx/Van Eesteren). Let dus op bij het formuleren van een dergelijk beding. Het maakt nogal uit.

Niet-overdraagbaarheid leidt tevens tot onverpandbaarheid

In de zaak die leidde tot het hier besproken arrest van de Hoge Raad (HR 1 juli 2022, ECLI:NL:HR:2022:984) speelde de vraag of een vorderingsrecht dat krachtens beding niet-overdraagbaar is gemaakt, desondanks kon worden verpand. De Hoge Raad oordeelt dat alleen beperkte rechten (bijvoorbeeld pandrechten) kunnen worden gevestigd op overdraagbare goederen, waardoor niet-overdraagbaarheid van een vordering ook behelst dat daarop geen pandrecht kan worden gevestigd:

“4.3.1 Eigendom, beperkte rechten en vorderingsrechten zijn overdraagbaar, tenzij de wet of de aard van het recht zich tegen een overdracht verzet (art. 3:83 lid 1 BW). De overdraagbaarheid van vorderingsrechten kan ook door een beding tussen schuldeiser en schuldenaar worden uitgesloten (art. 3:83 lid 2 BW).

4.3.2 Om te beoordelen of een beding dat de overdracht van een vorderingsrecht verbiedt goederenrechtelijke werking heeft, dient het te worden uitgelegd naar objectieve maatstaven, met inachtneming van de Haviltexmaatstaf. Daarbij moet tot uitgangspunt worden genomen dat het uitsluitend verbintenisrechtelijke werking heeft, tenzij uit de – naar objectieve maatstaven uit te leggen – formulering ervan blijkt dat daarmee goederenrechtelijke werking als bedoeld in art. 3:83 lid 2 BW is beoogd.

4.3.3 Hij aan wie een zelfstandig en overdraagbaar recht toekomt, kan binnen de grenzen van dat recht de in de wet genoemde beperkte rechten vestigen (art. 3:81 lid 1 BW). Art. 3:228 BW bepaalt dat op alle goederen die voor overdracht vatbaar zijn, een recht van pand hetzij van hypotheek kan worden gevestigd. Uit deze bepalingen volgt dat alleen op voor overdracht vatbare goederen een recht van pand kan worden gevestigd. Een beding als bedoeld in art. 3:83 lid 2 BW, dat de overdraagbaarheid van een vorderingsrecht met goederenrechtelijke werking uitsluit, leidt derhalve ook tot onverpandbaarheid van dat vorderingsrecht.”

Wieringa Advocaten is u graag van dienst

Bent u financier en hebt u (dus mogelijk geen) pandrecht op een niet-overdraagbare vordering? Of wilt u juist niet worden geconfronteerd met een pandhouder die wellicht de incasso van de vordering van uw schuldeiser op u op een andere, minder aangename manier ter hand neemt? Of wilt u uw contracten nog eens tegen het licht houden? Neem dan gerust contact met ons op. Wieringa Advocaten is u graag van dienst.