De nieuwe prejudiciele procedure: straks een snel oordeel van de Hoge Raad over rechtsvragen

De Eerste Kamer heeft vorige week ingestemd met een wetsvoorstel dat het mogelijk maakt dat rechters rechtsvragen voorleggen aan de Hoge Raad bij belangrijke juridische kwesties. Met het oordeel van ons hoogste rechtscollege gewapend kunnen de rechters in kwestie dan een beslissing nemen in de zaak die hen is voorgelegd. De nieuwe regeling treedt op 1 juli 2012 in werking.

Nu moeten rechters, ook wanneer ze zich realiseren dat ze op onontgonnen terrein moeten oordelen en de zaak die hun is voorgelegd grote maatschappelijke consequenties zal kunnen hebben, maar gewoon zelf, zonder houvast aan uitspraken van hogere rechters tot een oordeel zien te komen. Alleen wanneer een van de partijen bij die zaak in appel gaat oordeelt vervolgens een hogere rechter over dezelfde situatie, en dan pas, eventueel, de Hoge Raad. Dan, jaren later, kan de oorspronkelijk rechter, met de partijen, vernemen of zijn oorspronkelijk oordeel standhoudt. In de tussentijd kunnen andere lagere rechters in vergelijkbare zaken andersluidende oordelen hebben gegeven.
Voor de rechtszekerheid is dit uiteraard niet bevorderlijk.

Na 1 juli 2012 kan een rechter in een zaak waarin een nieuwe, nog niet beantwoorde rechtsvraag speelt, de Hoge Raad verzoeken deze, lopende de procedure bij die lagere rechter, te beantwoorden. Dit wordt het stellen van prejudiciële vragen genoemd. De Hoge Raad beslist zelf of hij een zaak geschikt acht voor het geven van een prejudicieel oordeel. Het zal moeten gaan om rechtsvragen, dus niet “wat moet partij A aan partij B betalen?”, maar wel “als partij A een bepaalde situatie heeft gecreëerd, is zij dan (in het algemeen) aansprakelijk voor de schade die voor partij B onder bepaalde omstandigheden uit die situatie voortvloeit?”.
Deze procedure is natuurlijk bij uitstek geschikt voor grote schade-zaken, de Dexia zaak wordt vaak als voorbeeld genomen. Maar ook in andere procedures kunnen maatschappelijk relevante nieuwe rechtsvragen voorkomen.

De bedoeling van de nieuwe prejudiciële procedure is niet alleen sneller duidelijkheid te geven aan de partijen die betrokken zijn bij de betreffende procedure, maar (vooral) ook aan derden, en daarmee aan de rechtspraktijk. Andere procedures over vergelijkbare zaken kunnen, zo hoopt men, worden voorkomen wanneer eerder duidelijk is hoe een conflict (uiteindelijk) beslecht zal worden. De Hoge Raad kan op deze manier naar verwachting beter invulling geven aan wat zijn rechtsvormende taak genoemd wordt. Ik ben enorm benieuwd hoe in de praktijk van deze mogelijkheid gebruik gemaakt zal worden.