Afgeschaft in 1992 maar nog steeds ‘alive and kicking’: de buurweg.

Omdat Nederlandse wijken veelal zijn ingericht als blokken en hofjes, hebben veel woningen een achterom: een pad dat de achtertuin met de openbare weg verbindt. Voor het gebruik van een achterom wordt vaak een erfdienstbaarheid – ook wel recht van overpad genoemd – gevestigd. Tot de invoering van het nieuw BW op 1 januari 1992 kon een achterom óók in de vorm van een buurweg worden gegoten. Met de invoering van het nieuwe BW in 1992 is het fenomeen van de buurweg echter afgeschaft. Sindsdien kunnen nieuwe buurwegen niet meer ontstaan. Op grond van artikel 160 Overgangswet NBW blijven bestaande buurwegen wel gehandhaafd. Deze immer bestaande buurwegen kunnen dus nog wel tot conflicten leiden. Ongeveer 25 jaar na dato levert de zoekterm ‘buurweg’ op www.rechtspraak.nl nog 19 uitspraken op uit 2017. Dat maakt dat het leerstuk van de buurweg tot op de dag van vandaag nog steeds relevant is.

Van een buurweg was op grond van artikel 719 BW (oud) sprake wanneer door eigenaren van paden, wegen of dreven daaraan een gemeenschappelijke bestemming als uitweg voor meerdere buren was gegeven. Een buurweg kan zijn gelegen op de grond van één of meerdere eigenaren. De gebruikers dienen zelf de buurweg te onderhouden, tenzij uit bijzondere omstandigheden een gedeeltelijke verplichting tot onderhoud voor de eigenaar valt af te leiden. De eigenaar kan natuurlijk zelf ook gebruiker zijn van de buurweg en daarmee onderhoudsplichtig zijn.

Grosso modo gaan recente uitspraken enerzijds over de vraag of er überhaupt een buurweg is ontstaan en anderzijds over het beëindigen van een buurweg.

De buurweg ontstond door een uitdrukkelijke of stilzwijgende wilsverklaring door de eigenaar of eigenaren van het betreffende stuk grond of daarmee gelijkgestelde zakelijk gerechtigde: een enkel gedogen van het gebruik van grond als weg kon geen buurweg doen ontstaan.

Een buurweg eindigt door gezamenlijke toestemming van allen die gerechtigd zijn tot gebruik van de buurweg. Er kan stilzwijgend worden toegestemd in beëindiging van een buurweg. Maar als er een toestemming tot beëindigen ontbreekt of valt die niet aan te nemen door het stilzwijgen, dan blijft de buurweg bestaan.

Het fundamentele verschil tussen een buurweg en een erfdienstbaarheid is dat de buurweg een verbintenisrechtelijk recht is, terwijl een erfdienstbaarheid een goederenrechtelijk recht is. De vordering tot erkenning en handhaving van een buurweg is dus een persoonlijke rechtsvordering die voortvloeit uit een kwalitatieve verbintenis uit de wet. Een buurweg hoeft dus niet te blijken uit een akte die vervolgens is ingeschreven in de daartoe bestemde openbare registeren, zoals dat wel het geval is voor de vestiging van een erfdienstbaarheid. Hierbij merk ik op dat de bestemming tot buurweg aan een nieuwe verkrijger kan worden tegengeworpen, óók wanneer deze het kadaster heeft geraadpleegd en daarin geen vermelding van een buurweg is tegengekomen.

Ten slotte is relevant om op te merken dat verjaring bij een buurweg anders loopt dan bij een erfdienstbaarheid, omdat een buurweg geen beperkt recht is. Tegen het opwerpen van obstakels die een buurweg frustreren, kunnen gerechtigden een rechtsvordering tot opheffing van de onrechtmatige situatie instellen. Deze vordering verjaart na verloop van 20 jaar na de dag volgende op de dag waarop de onmiddellijke opheffing van die toestand gevorderd kan worden. Na verloop van de verjaringstermijn vervalt de rechtsvordering tot opheffing van de inbreuk. In tegenstelling tot een erfdienstbaarheid – die teniet gaat door de verjaring van de rechtsvordering tot opheffing van de strijdige toestand – blijft het materiële recht van de buurweg echter bestaan. Een buurweg zelf kan niet verjaren omdat deze enkel met gezamenlijke toestemming van alle buren kan worden opgeheven. Wanneer de obstakels dus worden opgeheven of weggenomen, is de buurweg weer zoals tevoren bruikbaar. Dit laatste mag uiteraard niet wederrechtelijk, maar alleen door degene die de obstakels geplaatst heeft.