Hoe onteigenen ze eigenlijk in de VS?

“Life, liberty and the pursuit of happiness”, daar was het de Amerikanen blijkens de Onafhankelijkheidsverklaring allemaal om te doen. Weinigen weten dat deze kreet sterk was geënt op de uitspraak van de (rechts-)filosoof John Locke, die van mening was dat de overheid “life, liberty and property” moest garanderen. Ondanks het feit dat dit laatste door de Amerikanen dus is vervangen door “the pursuit of happiness” staat (de bescherming van) eigendom in Amerika in hoog aanzien. Toch kan ook in Amerika worden onteigend.

Vaak kan de overheid bij ruimtelijke ontwikkelingen niet zelfstandig opereren. Voor de daadwerkelijke realisatie is dan de medewerking van de grondeigenaren nodig. Ingeval die grondeigenaren niet bereid zijn vrijwillig hun grond te verkopen, kan de overheid in voorkomende gevallen overgaan tot onteigening. Ook in de Verenigde Staten hebben (lokale) overheden dat instrument tot hun beschikking.

In de VS komt in het kader van het onteigeningvraagstuk een groot gewicht tot aan het aspect van “public purpose”, oftewel een “publiek doel”, of algemeen belang.*) Onteigening kan door de beugel ingeval daarmee een “publiek doel” wordt nagestreefd. Wat zo’n publiek doel is, is niet altijd even duidelijk.

In de recente Supreme Court zaak Kelo vs. City of New London (CT) (2005) lag de vraag voor of een gemeentelijke overheid particuliere eigendommen kon onteigenen om die vervolgens door een projectontwikkelaar te laten ontwikkelen. De gemeente had voor een achterstandswijk een herontwikkelingsplan opgesteld om de economie nieuw leven in te blazen. In dat plan waren commerciële, woon- en
vrijetijdsdoeleinden ondergebracht. Onderdeel van het plan was dat alle grond in het ontwikkelingsgebied aan een projectontwikkelaar zou worden overgedragen. Een aantal huiseigenaren was evenwel niet bereid aan deze overdracht mee te werken. De gemeente stuurde vervolgens aan op onteigening.

Een nipte meerderheid van het Supreme Court (vijf van de negen rechters) vond dat omdat de uitvoering van het plan een publiek doel beantwoordde (namelijk het verbeteren van het economische klimaat in een achterstandswijk), de gemeente inderdaad bevoegd was te onteigenen.

Deze uitspraak van het Supreme Court heeft tot veel ophef geleid in de VS. Vanwege deze uitleg van “public purpose” zijn vooral de armere Amerikanen hun eigendommen niet zeker. Gevreesd wordt dat hun belangen veelal moeten wijken voor de grote, financiële belangen van projectontwikkelaars.

*) In Nederland speelt bij beantwoording van de vraag of daadwerkelijk tot onteigening kan worden overgegaan het aspect van “zelfrealisatie” een grote rol; indien een particulier zelf de gewenste bestemming kan verwezenlijken, heeft de overheid geen redelijk belang bij onteigening.

Onze advocate Marjolein Dieperink woont en werkt momenteel een half jaar in New York. Gedurende dat half jaar zal zij zich verdiepen in het Amerikaanse recht en ons regelmatig op de hoogte houden van haar bevindingen.

Marjolein Dieperink is niet meer werkzaam bij Wieringa Advocaten. Indien u een vraag heeft naar aanleiding van deze blog dan kunt u zich wenden tot onderstaande contactpersoon van het praktijkgebied column.