Eerst de Grondwet – dan de mensenrechten

De hoogste rechter in Duitsland heeft uitgemaakt dat het Europees Verdrag voor Rechten van de Mens (EVRM) ondergeschikt is aan de Duitse grondwet. Beter gezegd: een uitspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) geldt in Duitsland niet rechtstreeks, maar wordt door de nationale rechter slechts gebruikt om het recht uit te leggen. Als de Duitse rechter echter vindt dat het EHRM strijdig is met de grondwet, gaat de grondwet voor.

Er is veel discussie over deze uitspraak, met name ook over wat het betekent voor de status van het EVRM in andere Europese landen. Het is echter niet waarschijnlijk dat de invloed van de uitspraak al te groot zal zijn. De uitspraak past in de Duitse (en, bijvoorbeeld, de Britse) traditie dat internationaal recht niet rechtstreeks werkt. In Duitsland brengt internationaal recht een verplichting voor de nationale wetgever mee om de nationale wetgeving in overeen-stemming met internationaal recht te brengen. Pas als dat is gebeurd kunnen de burgers toepassing van dat recht afdwingen.
In Nederland ligt dat anders: internationaal recht werkt rechtstreeks, en kan daarom direct door de rechters worden toegepast. Dat gebeurt ook; als nationale wetgeving volgens de rechter in strijd is met een internationaal verdrag wordt de nationale wet buiten toepassing gelaten. De Nederlandse rechter toetst nationale wetten echter niet aan onze grondwet; dat moet de wetgever (de minster en het parlement) doen als hij een nationale wet vaststelt.

Veel mensen vinden dat onlogisch, deels omdat er wel aan verdragen wordt getoetst en deels omdat in veel andere landen wel aan de grondwet wordt getoetst. Zo onlogisch is het echter niet; de wetgever is nu eenmaal directer betrokken bij nationale wetten dan bij internationale regels. En bovendien blijkt de betekenis van die internationale regels vaak pas als ze worden uitgelegd door een internationale rechter, zoals bijvoorbeeld het EHRM.
Er gaan stemmen op om de Nederlandse rechter op te dragen nationale wetten aan de grondwet te toetsen. Er gaan ook stemmen op om die grondwet sterker te maken tegenover het internationale recht, zodat dit recht niet meer boven de Nederlandse (grond)wet staat. Naarmate de invloed van internationaal (en dan met name: van EU) recht groter wordt, zal die roep wellicht wel sterker worden. Gebleken is echter dat de invloed van EU recht op ons nationale recht een stuk kleiner is dan werd aangenomen. Of het zo'n vaart zal lopen is dus maar de vraag. Voorlopig lijkt het erop dat de Duitse hoogste rechter niets heeft gezegd wat juristen in en buiten Duitsland al wisten – over het Duitse recht.

Arco Siemons is niet meer werkzaam bij Wieringa Advocaten. Indien u een vraag heeft naar aanleiding van deze blog dan kunt u zich wenden tot onderstaande contactpersoon van het praktijkgebied column.