icon

Ambtenaar of werknemer: wat is eigenlijk het verschil?

De “schokkende” uitslag van de stemming over de normalisering van de positie van de ambtenaar werd wat overschaduwd door een andere uitslag van een stemming diezelfde dag. Nu het stof daarvan wat is gaan liggen pak ik de draad op. Wat betekent het dat de ambtenaar straks een gewone werknemer is?

Voor een inzicht daarin is in de eerste plaats van belang het verschil onder ogen te zien tussen de verschillende rechtsstelsels die van toepassing zijn. Ambtenarenrecht is bestuursrecht, het recht dat de verhouding regelt tussen overheid en burger (waarbij die burger trouwens ook een rechtspersoon, een bedrijf kan zijn). Voor die verhouding zijn regels opgesteld (wetten, uitvoeringsregelingen, beleid) waar de overheid zich aan dient te houden. Op grond van die regels neemt de overheid een besluit; de burger kan tegen dat besluit in bezwaar (bij het overheidsorgaan zelf) en daarna zo nodig in beroep (bij de bestuursrechter). De rechter beoordeelt het besluit, en laat het ofwel in stand, ofwel vernietigt het (deze beschrijving is iets te simpel, maar dit is waar het op neerkomt).

Die eenzijdigheid is er in het ambtenarenrecht niet helemaal; tegenwoordig is het bijvoorbeeld zo dat een ambtelijke aanstelling (wat ook zo’n besluit van een overheidsorgaan is) door de ambtenaar moet worden aanvaard voordat het effect krijgt en de ambtenaar dus ambtenaar wordt. Maar in de kern is dit dus het systeem van ambtenarenrecht: eenzijdig besluit van de overheidswerkgever, mogelijkheid van bezwaar en beroep door de ambtenaar. Dat bezwaar en beroep kan zich richten tegen alle besluiten die de rechtspositie van de ambtenaar betreffen: bevordering, geen bevordering, verandering in standplaats, salaris, disciplinaire maatregel, en ook ontslag. Totdat een rechter zulke besluiten vernietigt zijn die geldig. Sterke nog: als de ambteneer niet (tijdig) in bezwaar komt krijgt het besluit formele rechtskracht: ook als later wordt geconstateerd dat het een onjuist besluit was, geldt het toch.

Het arbeidsrecht is contractenrecht en dus onderdeel van het burgerlijk recht, het recht dat de ver­houding tussen burgers onderling regelt – dus ook tussen bedrijven onderling, en burgers en be­drijven. De basis van het contractenrecht is – de naam zegt het al – het contract, oftewel de overeenkomst. Niet eenzijdig zoals het besluit van een overheid, maar tweezijdig: aanbod en aanvaarding. Een oud adagium luidt “overeenkomsten strekken partijen tot wet”; partijen vullen zelf in wat tussen hen geldt. Die contractsvrijheid is in arbeidsrelaties sterk ingeperkt (veel aspecten zijn verplicht of juist verboden), maar het beginsel is tweezijdigheid.

Het is op zich natuurlijk niet zo’n gekke gedachte om de overheid als werkgever op één lijn te zetten met andere werkgevers. Aan de andere kant is er ook wel aanleiding om dat niet te doen. Een zo’n aanleiding is de gedachte dat de overheid zijn werknemers opdrachten moet kunnen geven, en er op moet kunnen rekenen dat zijn werknemers die opdrachten uitvoeren. Militairen zijn een voor de hand liggend voorbeeld (en voor dit artikel een slecht voorbeeld omdat zij uitgezonderd zijn van de normalisering van rechtspositie; zij blijven dus “ouderwetse” ambtenaren), maar hetzelfde geldt voor gemeenteambtenaren. Denk maar aan de ambtenaar van de burgerlijke stand: die wordt tegenwoordig opgedragen ook huwelijken te sluiten tussen personen van hetzelfde geslacht, ook als hij/zij dat niet hoefde aan het begin van de aanstelling.

Wel opmerkelijk natuurlijk is dat het intreden van de tweezijdigheid – het effect van het afschaffen van de huidige ambtenarenstatus – wordt bereikt door de ultieme eenzijdige handeling, namelijk het vaststellen van een wet – zo eenzijdig dat daartegen ook geen bezwaar of beroep mogelijk is. Het is maar één van de paradoxale zaken van de nieuwe wet.

De afschaffing van de ambtenarenstatus heeft op veel verschillende terreinen gevolgen, waar ik de komende tijd wat over zal schrijven. Bij al die gevolgen is het goed het bovenstaande in het oog te houden. De overheid wordt van orgaan met uitvoeringsgezag een (min of meer) gelijkwaardige contractspartij van de werknemers. Op de effecten daarvan kom ik terug!


Arco Siemons is niet meer werkzaam bij Wieringa Advocaten. Indien u een vraag heeft naar aanleiding van deze blog dan kunt u zich wenden tot onderstaande contactpersoon van het praktijkgebied arbeidsrecht.

Heeft u vragen?

Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.
Ambtenaar of werknemer: wat is eigenlijk het verschil?

Schrijf u in voor onze nieuwsbrief

Schrijf u in voor onze nieuwsbrief