Wet openbaarheid van bestuur: het criterium 'werkzaam onder verantwoordelijkheid van…'

De Afdeling bestuursrechtspraak heeft gisteren een uitspraak gedaan in hoger beroep over de afwijzing door de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu van een verzoek van RTL Nieuws om gegevens over de punctualiteit van passagierstreinen te verstrekken. Deze gegevens worden door Pro Rail in een database bijgehouden. De staatssecretaris stelt dat de gegevens niet bij hem berusten, en evenmin onder hem omdat Pro Rail niet werkzaam is onder zijn verantwoordelijkheid.

Volgens de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) kan een ieder een verzoek om informatie neergelegd in documenten over een bestuurlijke aangelegenheid richten tot een bestuursorgaan of een onder verantwoordelijkheid van een bestuursorgaan werkzame instelling, dienst of bedrijf. De systematiek van de wet is dat eerst moet worden bekeken of de informatie in bezit van het bestuursorgaan is. Zo nee, of de informatie bij een ander bestuursorgaan berust (dan moet het verzoek worden doorgestuurd) of bij een dienst/instelling of bedrijf berust dat onder zijn verantwoordelijkheid werkzaam is. Is dat laatste het geval, dan moet het bestuursorgaan de informatie daar opvragen en vervolgens op grond van de Wob beoordelen of de informatie openbaar gemaakt kan worden. De uitspraak is interessant voor de wijze waarop de Afdeling beoordeelt of Pro Rail, dat geen bestuursorgaan is, werkzaam is onder verantwoordelijkheid van de staatssecretaris.

De rechtbank Amsterdam oordeelde dat Pro Rail voor de in dit geval relevante publieke taken als een onder verantwoordelijkheid van de staatssecretaris werkzaam bedrijf moet worden aangemerkt. Opmerkelijk is dat de rechtbank eerst overweegt dat uit de regelgeving, de aan Pro Rail verleende concessie en uit de statuten niet blijkt dat Pro Rail zich bij haar werkzaamheden moet richten naar opdrachten van de staatssecretaris, maar vervolgens doorslaggevend acht dat uit een samenstel van bevoegdheden waarover de staatssecretaris jegens Pro Rail beschikt blijkt dat de staatssecretaris overwegende invloed heeft op Pro Rail. De rechtbank noemt in dat verband: de staatsecretaris geeft op grond van de wet middels een concessie een aantal publieke taken aan Pro Rail, de Staat is enig aandeelhouder van Pro Rail, Pro Rail wordt grotendeels uit publieke middelen gefinancierd, de staatssecretaris heeft middelen om toezicht op Pro Rail te houden, Pro Rail heeft een informatieplicht jegens de staatssecretaris, de staatssecretaris kan sturend en handhavend optreden als Pro Rail haar verplichtingen uit de concessie niet nakomt en Pro Rail moet op verzoek aanvullende informatie leveren ten behoeve van het vaststellen en verantwoorden van zijn beleid voor het spoor en personenvervoer of voor het beantwoorden van Kamervragen.

De Afdeling volgt de rechtbank niet in de overwegingen over het samenstel van bevoegdheden en de overwegende invloed die daaruit zou blijken. Mede onder verwijzing naar de wetsgeschiedenis en rechtspraak (uit 2003) overweegt de Afdeling dat om te kunnen bepalen of een instelling, dienst of bedrijf dat zelf geen bestuursorgaan is werkzaam is onder verantwoordelijkheid van een bestuursorgaan, bepalend is in welke mate het bestuursorgaan opdrachten of aanwijzingen kan geven aan de instelling/dienst of het bedrijf en in hoeverre de instelling/dienst of het bedrijf zich moet richten naar de opdrachten of aanwijzingen van het bestuursorgaan. Dit kan worden afgeleid uit bijvoorbeeld de statuten of een tussen bestuursorgaan en instelling/dienst of bedrijf gesloten overeenkomst. De rechtbank heeft die invulling van het criterium blijkens de uitspraak ook eerst gevolgd, en volgens de Afdeling terecht geoordeeld dat de uit de wet, statuten, concessie en subsidierelatie voortvloeiende bevoegdheden van de staatssecretaris jegens Pro Rail ieder op zichzelf onvoldoende zijn om te kunnen spreken van een directe zeggenschap over de uitvoering van de werkzaamheden. Volgens de Afdeling kan echter een samenstel van bevoegdheden waarover de staatssecretaris beschikt en die ieder op zichzelf beschouwd onvoldoende zijn om een directe zeggenschap van de staatssecretaris aan te nemen, er niet toe leiden dat Pro Rail zich bij de uitvoering van haar werkzaamheden moet richten naar opdrachten en aanwijzingen van de staatssecretaris. Als de bevoegdheden dus ieder op zichzelf onvoldoende zijn om directe zeggenschap af te leiden, kan ook het samenstel van de bevoegdheden daar niet toe leiden, blijkens de uitspraak. Pro Rail is wat betreft de in dit geval relevante werkzaamheden niet werkzaam onder verantwoordelijkheid van de staatssecretaris en dat betekent weer dat de staatsecretaris de gevraagde informatie niet bij Pro Rail hoefde op te vragen.

Cathine Knijff is niet meer werkzaam bij Wieringa Advocaten. Indien u een vraag heeft naar aanleiding van deze blog dan kunt u zich wenden tot onderstaande contactpersoon van het praktijkgebied bestuursrecht.

Vragen?