Zelfplagiaat -is dat erg?

Er was deze week veel te doen over beweerdelijk “zelfplagiaat” van economie-wetenschapper Peter Nijkamp (VU). Het onderdeel “plagiaat” in deze term doet vermoeden dat hier iets auteursrechtelijk relevants aan de hand is. Is dat ook zo?

Laten we allereerst vaststellen dat het woord “plagiaat” in de Auteurswet niet voorkomt. Ook in de auteursrechtelijke literatuur is het een schaars begrip. Auteursrechtgeleerden spreken liever gewoon van “auteursrechtinbreuk” of “inbreuk op het auteursrecht”. Plagiaat is meer een kreet uit de volksmond. Wel met een mooie achtergrond, trouwens. Het is afgeleid van de Romeins-rechtelijke crimen plagii, ofwel plagium, hetgeen vertaald kan worden als “kidnapping”. Maar dan in de letterlijke zin van: kinderroof. Ik vind dat wel een fraaie beeldspraak: wie plagiaat pleegt rooft de geesteskinderen van een ander.

Meer daarmee staat meteen ook wel vast dat “zelfplagiaat” auteursrechtelijk een contradictio in terminis is (om even met Latijn te blijven strooien). Je kunt immers geen inbreuk maken op je eigen auteursrecht. Zo lang je dat auteursrecht niet hebt overgedragen is het geen inbreuk en als je het wél overgedragen hebt is het jouw auteursrecht niet meer. Kortom: auteursrechtelijk is er bij “zelfplagiaat” niets aan de hand. In kringen die zich bezig houden met wetenschappelijke integriteit, zoals de VSNU en de KNAW, worden gevallen als deze dan ook terecht niet aangeduid met “zelfplagiaat”, maar met zelfcitatie.

En ja: daar ligt het probleem: op het terrein van de wetenschappelijke integriteit. Bij zelfcitatie is sprake van het “citeren uit eigen werk”, maar dan zonder de regels voor een behoorlijk citaat toe te passen. Met andere woorden: de auteur put uit een eigen eerdere publicatie, maar geeft daarbij niet -door een behoorlijke bronvermelding- aan dat hij dat doet. Dat hoort niet: de lezer van een wetenschappelijk artikel moet zo volledig mogelijk worden geïnformeerd over de bronnen waaruit de auteur put. Dat is ook van belang als het eigen werk betreft, al was het alleen al maar omdat op die manier duidelijk wordt dat het hier reeds eerder bekende resultaten of inzichten betreft (en tevens uit welk jaar deze stammen).

Daarnaast is het uiteraard weinig chic om steeds weer hetzelfde wetenschappelijke wiel uit te vinden en te doen alsof dat nieuw is. Goed om je publicatiescore op te krikken, maar dat is dan wel op drijfzand gebaseerd. Erger wordt het wanneer de hergebruikte tekst afkomstig is uit een artikel waarvan men slechts co-auteur was. In dat geval ligt het auteursrecht niet alleen bij de hergebruiker maar ook bij anderen. Als dan niet volgens de regels wordt geciteerd komen we alsnog in de sfeer van auteursrechtinbreuk, of, zo u wilt, plagiaat.

Zo lang dat echter niet aan de orde is blijft het louter bij wetenschappelijke onzorgvuldigheid. Hoe erg die is moet van geval tot geval worden bekeken, maar wie een gewoonte maakt van oneigenlijke zelfcitatie is in ieder geval niet goed bezig. Het advies aan wetenschappers luidt in alle gevallen: geef je bron weer, ook als je die zelf bent.

Vragen?